Boya tabancası (modelciler tarafından kullanılan diğer isimleriyle pistole, İng. “Airbrush), temel anlamda basınçlı bir hava kaynağı sayesinde, haznesindeki boyayı basınçlı havayla karıştırarak uç kısmından püskürten ve yapısı itibariyle kabaca bir tabancaya benzeyen sistemlere verilen isimdir. Pek çok kullanım amacı ve yeri olmasına rağmen, biz temel olarak plastik modelcilikteki işlevlerine, boya tabancalarının temel yapısına, kullanımına, temizliğine ve genel olarak çıkartabileceği sorunlara bakarak, çalışması için yardımcı tertibatları inceleyeceğiz. NOT:(Metin içerisinde boya tabancası terimi kısaca “tabanca” olarak kullanılacaktır)

Örnek boya tabancaları :

Aztek A470

Badger 100G

Devilbiss Sprite

Paasche V

Modelcilikte boya tabancasının temel amacı, istenen yüzeye boya-vernik atmak ve yine boya yardımıyla çeşitli efekt teknikleri uygulamaktır. Modelcilikte ilerlemekte kararlı olan her modelciye gerekecek temel bir araçtır.

BÖLÜM 1: Başlangıç için Boya Tabancası Türleri, Uygun Boya Tabancası Seçimi

Boya tabancaları gerek yapılacak işe, gerek basınç ayarlamasına, gerek gövde malzemelerine, gerekse boya hazneleri tiplerine göre pek çok alt sınıfa ayrılır. Bu metinde tetik hareketi, boya beslemesi ve karışım tipine göre yapıları incelenecektir.
Boya tabancalarını gövde yapılarına göre plastik ağırlıklı gövde yapısına sahip olanlar ile (Aztek) metal ağırlıklı gövde yapısına sahip olanlar (Badger, Iwata, Paasche) diye ayırabiliriz. Ayrıca bazı marka ve modellerde hem metal hem de plastik malzeme kullanılabilmektedir. Modelcilikte yaygın olan kanı, selülozik tiner plastiği bozabileceği için tamamen metal gövde ve boya hazneli tabancalara yönelmektir. Fakat uzun süreli Aztek kullanıcılarından ve Devilbiss Sprite gibi boya haznesi plastikten imal edilmiş kullanıcılardan gelen bilgiler ışığında bu yaygın kanının çok da geçerli olmadığı söylenebilir. Kısacası, satın alacağınız tabancanın gövde malzemesin seçiminde sadece kişisel tercih önemlidir.
Basınç ayarlaması ve boya karışımı bakımdan ise, tabancalar pek çok alt tipe ayrılır ve kavram karmaşalarına sebep olabilir. Bu sebepten ilk önce terimlerin anlamlarını ve tabancalardaki uygulanma alanlarını inceleyelim. İngilizce terimler üzerinden giderek açıklamak gerekirse:

Tetik hareketine göre ayrım

Double Action - Single Action : Sıklıkla sözü geçen “Double Action- Single Action”, sadece pistolede tetiğin işlevini belirtmektedir.
“Single Action” , yani “Tek Hareket” tipi tabancalarda, tetik sadece hava akışını kontrol eder, sadece tek düzlemde (geri veya aşağı) doğru hareketlidir. Bu tabancalarda sabit boya akışı vardır ve boya yapılmadan önce boya akışı genelde tabancanın arkasında bulunan bir vida, vs gibi yerden ayarlanır. Bundan sonra tetiğin hareketiyle tabancaya gelen hava miktarı kontrol edilir ve sabit oranda boya gelmeye başlar. Yapısal olarak daha basit tabancalardır, kullanımları daha kolaydır ve bazen Double Action (Çift Hareket) ile kullanıcıyı zorlayacak ince işleri de boya miktarı sabit tutulduğu için daha kolay yapabilirler.
“Double Action”, yani “Çift Hareket” tipi tabancalarda ise, tetik hem hava miktarını hem de boya akışını kontrol eder. Bu tip tabancalarda, tetik hem geriye(boya kontrolü) hem de aşağıya (hava kontrolü) doğru hareket edebilir. Kullanımı, aynı anda hem hava akışı hem de boya idare edildiği ve tetik en ufak baskıya yanıt verdiği için biraz daha ustalık ve alışkanlık gerektirir. Yapısal olarak Tek Hareket tipi tabancalara göre daha karmaşıktırlar. Bu tipteki tabancalar genel işlerde kolaylıkla kullanılabildiği gibi, gölgeleme, tonlama, eskitme gibi özel işlerde de kullanılabilir.
Çift Hareket - Tek Hareket tipleri arasında seçim yapması gereken modelci, hangi tip modelcilik dalında ne gibi talepleri olduğunu gözden geçirmeli, bütçesini de düşünerek ona en uzun süre ve iyi hizmeti verecek tipte olanını almalıdır. Bu konuda her yiğidin yoğurt yiyişi ayrıdır. Bazı modelciler tarafından Çift Hareket tipi tabancalar “evladiyelik, her işi yapar” diye nitelendirilirken, bazıları tarafından da Tek Hareket tipi kullanım kolaylığı açısından tercih edilmektedir. Kimi modelcilerin de her iki tipte de birer tabanca edinerek ihtiyaç doğrultusunda kullandığı da bilinmektedir. Kısacası, tercih tamamen modelciye kalmaktadır.

Hava-Boya karışıma göre ayrım

Internal Mix - External Mix: “Internal mix” ve “external mix” terimleri, boya tabancasında havanın boyayla nerede karıştığını belirtmektedir.
“External Mix”, “Dış Karışım” anlamına gelmektedir. Bu tip tabancalarda boya ve hava, tabancanın içinde karışmazlar, iki ayrı kaynaktan gelerek tabancanın uç kısmında dışta karışarak püskürtülürler. Yapısal olarak en basit ve teknik olarak en eski tabancalar genelde bu tiptedir. Karışım dışarıda olduğundan modelcilikteki gibi ince işlerde zorluk çıkartmaları olasıdır.
“Internal Mix” ise, “İç Karışım” anlamına gelir. Boya ve Hava, farklı kaynaklardan gelerek tabancanın uç kısmında bir parçanın içinde karışırlar. Karışım tabancadan püskürtülmeden önce homojen bir yapıya sahip olacağı ve tabancanın kafası sayesinde düzgün ve kontrollü boyama yapılabileceği için İç Karışım tipi tabancalar modelciler için daha uygundur.

Boya beslemesine göre ayrım

Siphon Feed - Gravity Feed: “Siphon Feed” ve “Gravity Feed” terimleri, boya haznesinin tabancadaki konumuyla ilgili olarak, boyanın tabancaya nasıl aktarıldığını belirtir.
“Siphon Feed” (Sifon Beslemeli) yapısındaki tabancalarda boya haznesi tabancanın altında veya yanındadır ve genellikle çıkartılabilir. Tabanca, basınç yardımıyla bir vakum oluşturarak boyayı içine doğru çeker ve havayla karışacağı bölüme gönderir. Boya kapları kolayca değiştirilebilir ve temizlenebilir. Boya haznesi hareketli olan modeller ise tabancaya hareket kolaylığı saplar. Bu özellikleri, sifon beslemeli tip tercih eden modelcilerin tercihlerini etkileyen sebeplerdir. Kimi kaynaklara göre ise; sifon beslemesinde boyayı tabancaya çekerken yer çekimine karşı çalışmak zorunda kaldığı için tabancanın etkinliğinin azaldığı ve serbest tip tabancalar kadar düşük basınçlarda etkiyle çalışılamadığı iddia edilir. Fakat bu kadar ince bir detay, tabancadan çok kullanıcı yeteneğiyle ilgilidir.

“Gravity Feed” (Serbest Tip) tabancalarda ise boya haznesi genelde gövdenin üzerinde, tetiğin önünde bulunur. Boya haznesi sabit bir açıya sahiptir ve normal kullanımda haznenin sabit olması pek sorun yaratmasa da, tabancayı fazla eğmek, çevirmek vb gibi eylemler boyanın dökülmesine sebep olabilir. Kullanımı belirtilen sebepten sifon beslemeli tabancalara göre daha çok dikkat ister. Bu tip tabancalarda boyayı çeken bir sistem bulunmaz, boya atmosferik basınç ve yerçekimi sayesinde kendiliğinden haznenin dibine hareket eder. Bir görüşe göre bu özelliği sayesinde, sifon beslemeli tabancalara göre daha düzgün boya atılabilmektedir. (fakat burada da kullanıcı kabiliyeti ön plana çıkmaktadır).

Boya tabancaları yukarıda verilen ayrımlardan birer tanesini bünyesinde bulundurarak diğerler modellerden farklılaşır. Modelciler için bazı özelliklerin bir arada bulunması daha iyi sonuçlar verecekken, diğerleri iş zorlaştırabilecek, bazıları ise sadece kişisel tercihleri etkileyecektir. Örnek olarak, basit tipte ucuz bir tabanca: Tek Hareket - Sifon Besleme - Dış Karışım (Single Action - Siphon Feed - External Mix) özelliklerini taşıyabilir. Fakat bu yapıdaki tabanca, muhtemelen ince işleri yapmakta yetersiz kalacak ve modelciyi zorlayacaktır. Modelcilik için tercih edilecek tabancanın öncelikle İç Karışım (internal mix) tipinde olduğuna dikkat edilmelidir. Diğer özellikler için modelci kendi tercihlerini ön plana koyarak kullanım rahatlığına göre tercihini yapmalıdır. Örneğin, belirli bir seviyeye gelmiş modelci için tabancanın sifon beslemeli veya serbest tip olması sadece alışkanlıklarını etkileyecek ve alacağı sonuçlarda muhtemelen etkili olmayacaktır. Doğrudan sonucu etkileyebilecek asıl özellikler, tabancanın markası ve bu markanın kullandığı teknik sistemdir.

Boya Tabancasında Markalar ve Tabanca Almak için Öneriler:

Boya tabancası kabaca düşünüldüğü zaman karşımıza çok çeşitlilikte ve sayıda ürün çıkar. Modelcilik için gerekli olanlar öncelikle ufak ebatta, ince işleri yerine getirebilen boya tabancalarıdır.
Aynı otomobil markalarında olduğu gibi, boya tabancası markalarında da çeşitli fiyat aralıkları, bu aralıklarda farklı firmalar ve bu firmaların farklı sistemleri vardır. Örneğin, “Iwata” marka tabancalar pek çok kişi tarafından “en iyisi” olarak tanımlanır, buna paralel fiyatları ciddi oranlarda yüksektir ve modellerinde diğer firmalarda olmayan sistemler bulunabilmektedir. Öte yandan, fiyat olarak ucuz ve teknolojisi çok basit Rus yapımı tabancalar de bulunmaktadır. “Badger”, “Paasche”, “Devilbiss” gibi fiyat açısından ortalarda ve modelcilik için gayet yeterli üreticiler de bulunmaktadır. Gerek markalardaki, gerekse ürün alt gamlarındaki çeşitlilik sebebiyle markalara tek tek değinilmeyecektir.

Türkiye’de boya tabancası edinmek isteyen bir modelcinin dikkat etmesi gereken birkaç nokta olduğunu düşünüyorum. Burada yazılanların “genel kural” değil, fakat tecrübe edilmiş ve teamül kabul edilen bilgiler olduğunu da belirtmekte fayda var.

Öncelikle boya tabancası almak isteyen modelci, bütçesini belirlemeli ve neye ihtiyacı olduğunu kabaca bilmelidir. Unutulmaması gereken bir önemli şey, geçici rüzgarlara kapılıp parayı yanlış yere yatırmamaktır. Düşünerek hareket ederek parasını hak edecek ve tabiri caizse “evladiyelik” bir ürün alınmalıdır. Boya tabancası, modelcinin sıklıkla kullanacağı ve kullanım ömrünü uzun tutmak isteyeceği bir araçtır; bu sebeple baştan çok ucuz ürünlere kaçmak modelciyi sıklıkla bozulma, kendini geliştirdikçe tabancadan memnuniyetsizlik, tabancanın modelci taleplerini karşılayamaması ve yeni tabanca alımına ihtiyaç duyulması gibi tatsızlıklarla yüz yüze getirir.
Özellikle ilk kez boya tabancası alacak modelci, kullanacağı gerecin bakıma ve yedek parçaya ihtiyaç duyacağını unutmamalıdır. Aynı zamanda acemilik döneminde -istemeden de olsa- alacağı gerece zarar verebileceğini de göz önünde bulundurmalıdır. Bu bakımdan tavsiye edilen, parçası yurt sınırlarında bulunan, servisi veya çok fazla kullananı olan, çıkacak aksaklıklarda parça ve yardım temini daha garantili markaların tercih edilmesidir. Yazının hazırlandığı tarih itibariyle Türkiye sınırlarında Aztek, Badger, Devilbiss veya Paasche markalarının ağırlıklı olarak kullanılmasının sebebi budur.
İlk kez boya tabancası alacak modelcinin alacağı ürün için fiyat getiri analizi yapması yararlıdır. Boya tabancasında en pahalısı her zaman en iyisi değildir, aslolan kullanıcının ihtiyaçlarıdır. Kullanımı hiç bilinmeden örneğin; Iwata gibi pahalı bir firmanın en yüksek ürün gamından bir tabanca almak, ilk kez araba kullanmak için Rolls Royce bir araçla kendini yola atmaya benzer. İlk boya tabancası için uygun fiyatlı, teknik olarak aşırı karmaşık olmayan ve kullanımı kolay bir marka-model seçimi en uygunu olacaktır.

Bu bilgilerle beraber “Airbrush 101” giriş makalemizi bitirmiş bulunuyoruz. Bir sonraki makale “Airbrush 102”de, genel hatlarıyla boya tabancasını ve hava kaynağına bağlama şeklini inceleyecek; ayrıca basit olarak boya tabancasıyla boya atılması konusunun üzerinden geçeceğiz.

Herkese İyi Modeller!